Amputatie en prothesiologie van de onderste extremiteit

Door de vergrijzing zijn er steeds meer mensen met aandoeningen die leiden tot stoornissen van de onderste extremiteiten - zoals arteriosclerose en diabetes mellitus. Deze aandoeningen kunnen uiteindelijk leiden tot een amputatie. Daarnaast vinden er amputaties plaats ten gevolge van ongevallen, kwaadaardige tumoren en infecties. Ook zijn er mensen met een congenitale amputatie. Mensen met een amputatiestomp dragen vaak een prothese, voorgeschreven tijdens een - meestal lange - multidisciplinaire behandeling. In deze tweede druk leggen de auteurs een relatie tussen de chirurgische procedures ten aanzien van amputaties en de revalidatie van de geamputeerde. Naast epidemiologische aspecten worden de chirurgische aspecten uitvoerig beschreven vanuit de vaatchirurgische, traumatologische en oncologische benadering. Daarnaast behandelt dit boek revalidatiegeneeskundige, paramedische, prothesetechnische en biomechanische onderwerpen. INHOUDSTAFEL Voorwoord 17 1 Geen been om op te staan 19 De historische relatie tussen amputatiechirurgie en prothesiologie W.K.N. van der Meij 1.1 Inleiding 19 1.2 Amputatiechirurgie en prothesiologie in oudheid en middeleeuwen 21 1.3 Amputatiechirurgie van het einde van de middeleeuwen tot halverwege de negentiende eeuw 26 1.4 Amputatiechirurgie en prothesiologie na het midden van de negentiende eeuw 39 1.5 Conclusie 46 2 Epidemiologie van amputaties aan de onderste extremiteit 49 G.M. Rommers 2.1 Inleiding 49 2.2 Incidentie 49 2.3 Etiologie 50 2.4 Amputatieniveaus 52 2.5 Mortaliteit 52 2.6 De transfemorale amputaties 53 2.7 De knie-exarticulatieamputatie 54 2.8 Transtibiale amputaties 54 3 Amputatieniveaus 57 G.M. Rommers 3.1 Inleiding 57 3.2 De reden van amputatie 57 3.3 De verschillende niveaus bij amputatie 59 3.3.1 Teenamputatie 59 3.3.2 Partiële voorvoetamputatie 59 3.3.3 Lisfranc-amputatie 60 3.3.4 Chopart-amputatie 61 3.3.5 Pirogoff-amputatie 61 3.3.6 Syme-amputatie 62 3.3.7 Transtibiale amputatie 63 3.3.8 Knie-exarticulatie 64 3.3.9 Transfemorale amputatie 65 3.3.10 Heupexarticulatie 66 3.3.11 Hemipelvectomie 67 4 Diagnostiek en behandeling van arteriële doorbloedingsstoornissen van de benen 69 J.C.J. Verhulsdonck & H.G.J. Voesten 4.1 Inleiding 69 4.2 Pathofysiologie arteriële afwijkingen 69 4.3 Anamnese en lichamelijk onderzoek 72 4.4 Behandeling 77 4.5 Conclusie 80 5 Amputaties bij arteriële doorbloedingsstoornissen 83 H.G.J. Voesten 5.1 Inleiding 83 5.2 Geschiedenis 83 5.3 Indicatie tot amputatie 84 5.4 Niveau van de amputatie 85 5.5 Voorbereiding 86 5.6 Chirurgische principes 87 5.7 De standaardamputaties in de vaatchirurgie 88 5.7.1 Teenamputaties 88 5.7.2 Transtibiale amputatie 89 5.7.3 Knie-exarticulatie 91 5.7.4 Transfemorale amputatie 92 5.8 Conclusie 93 6 Amputaties bij ongevalspatiënten 95 K.W. Zimmerman 6.1 Definities 95 6.2 Geschiedenis 95 6.3 Onderscheid in patiënten 96 6.4 De amputatie bij een traumapatiënt 97 6.4.1 Indicatie 97 6.4.2 Oorzaken 98 6.4.3 De wond 99 6.4.4 Predict Salvage Scale 99 6.4.5 Behandeling 99 6.4.6 Indeling primair-secundair 101 6.4.7 Techniek 102 6.4.8 De stompconstructie 103 6.4.9 Bijzondere stompproblematiek 104 6.5 Conclusie 107 7 Amputaties van de onderste extremiteit in de chirurgische oncologie 109 H.J. Hoekstra 7.1 Inleiding 109 7.2 Diagnostiek 109 7.3 Behandeling 110 7.4 Amputatie van onderste ledemaat en bekken 111 7.5 Metastasen en/of lokale recidief 113 7.6 Conclusie 114 8 De exarticulatie van de knie 117 H.G.J. Voesten 8.1 Inleiding 117 8.2 Voordelen van een exarticulatie van de knie 118 8.3 Risico's van een exarticulatie 119 8.4 De techniek 119 9 Rotatieplastiek 123 J.W. van der Eijken 9.1 Inleiding 123 9.2 Indicaties, voordelen en nadelen 123 9.3 Operatietechniek 124 9.4 Complicaties 126 10 Traumatologie van de onderste extremiteiten: chirurgische aspecten 129 J.F.A. van der Werff & P.H. Robinson 10.1 Inleiding 129 10.2 Classificatie 129 10.3 Therapie 130 10.4 Totale of gedeeltelijke amputatie 132 10.5 Conclusie 132 11 Het preoperatieve beleid bij de te amputeren patiënt 135 R. Dekker 11.1 Inleiding 135 11.2 Het preoperatief niveau van functioneren van de patiënt 136 11.3 De kwaliteit van het houdings- en bewegingsapparaat 136 11.4 De psychische toestand van de patiënt 137 11.5 De sociale situatie van de patiënt 138 11.6 Informatie over het revalidatieproces 138 11.7 Conclusie 139 12 Postoperatieve behandeling van de geamputeerde patiënt 141 J.S. Rietman & J.H.B. Geertzen 12.1 Inleiding 141 12.2 De algemene postoperatieve aspecten 141 12.3 Verzorgingsbeleid amputatiestomp 142 12.3.1 De klassieke (bandage)methode 143 12.3.2 Early postoperative fitting 144 12.3.3 Controlled environment treatment 145 12.4 Kiezen tussen verschillende behandelingen 146 12.5 Psychosociale aspecten 147 12.6 Prothesevoorziening, training en gebruik 147 13 De direct postoperatieve voorlopige prothese bij de transtibiale amputatie 151 C.H. Emmelot & W.D. Hol 13.1 Inleiding 151 13.2 Oorspronkelijke procedure 152 13.3 Techniek 153 13.4 Complicaties en contra-indicaties 155 13.5 Functioneel herstel 157 14 Overzicht en eigenschappen van interimprotheses 161 C.P.M. Rijks 14.1 Inleiding 161 14.2 Geschiedenis 161 14.3 Overzicht van de interimprotheses in Nederland 162 14.3.1 Universele interimprotheses 162 14.3.2 Individuele interimprotheses 166 14.4 Conclusie 166 15 Fysiotherapie in de praktijk 169 T. Hemminga 15.1 Inleiding 169 15.2 Preoperatieve fase 169 15.3 Postoperatieve fase 170 15.3.1 Stadium zonder prothese 170 15.3.2 Stadium met prothese 176 15.4 Conclusie 188 16 De rol van de ergotherapeut bij amputatie en prothesiologie van de onderste extremiteit 89 L.E. Abrahams 16.1 Inleiding 189 16.2 Taken en verantwoordelijkheden van de ergotherapeut 189 16.3 De preoperatieve fase 189 16.4 De postoperatieve fase zonder prothese 190 16.5 De postoperatieve fase met prothese 192 16.6 Conclusie 195 17 Psychologische aspecten 197 D.J. Birnie 17.1 Amputatie: doel en evenwicht 197 17.2 Coping 198 17.3 Het rouwproces 199 17.4 Determinanten en vormen van verwerking en aanpassing 202 17.5 Conclusie 209 18 Het bepalen van het prothesevoorschrift 213 H. van der Linde 18.1 Inleiding 213 18.2 Ontwikkeling conceptrichtlijn 213 18.2.1 Aanleiding 213 18.2.2 Literatuuronderzoek 214 18.2.3 Het prothesevoorschrift in de klinische praktijk 215 18.2.4 Interview met klinische experts 215 18.2.5 Resultaat 216 18.3 Het verstrekkingsproces 216 18.3.1 Levering 219 18.3.2 Evaluatie 220 18.3.3 Mobiliteitsschaal 220 18.4 Wet- en regelgeving 221 19 Revalidatie van de heupexarticulatiepatiënt 225 L.D.W. Vos 19.1 Inleiding 225 19.2 Terminologie 225 19.3 Bekkenkorf 225 19.4 Biomechanica 227 19.5 Opbouw van de prothese 229 19.6 Energieverbruik 229 19.7 Revalidatieproces 230 19.8 Conclusie 231 20 Heupexarticulatieprotheses 233 L. Klein 20.1 Inleiding 233 20.2 Het concept van de ‘Canadian hip' 233 20.3 Afsteuning en fixatie 234 20.4 Gipsen 235 20.5 Opbouw 236 20.6 Materialen 237 20.7 Conclusie 238 21 De opbouw van een bovenbeenprothese 239 L. Klein & A. Elzinga 21.1 Inleiding 239 21.2 Afsteuning en fixatie 239 21.3 Opbouw in het sagittale vlak 240 21.4 Opbouw in het frontale vlak 241 21.5 Opbouw in het transversale vlak 243 21.6 Bijzondere omstandigheden 243 21.7 Typen onderdelen 244 21.8 Conclusie 244 22 De knie-exarticulatieprothese 247 L. Klein 22.1 Inleiding 247 22.2 Knie-exarticulatie 247 22.3 Afsteuning en fixatie 248 22.4 Maatnemen 248 22.5 Opbouw 248 22.6 Materialen 248 22.7 Conclusie 251 23 Verschillende soorten stompkokers voor onderbeenprotheses 253 L. Klein 23.1 Inleiding 253 23.2 Historie 253 23.3 De polyform stompkoker 255 23.4 De siliconen stompkoker 256 23.5 Industriële liners 257 23.6 Individueel vervaardigde siliconen liner 259 23.7 Polyurethaangel liners 259 23.8 Pvc-gel/co-polymeer liners 260 23.9 Conclusie 260 24 Voetamputaties 263 F.C. van der Linden 24.1 Inleiding 263 24.2 Amputatieniveaus en amputatielijnen 265 24.2.1 Tenen 265 24.2.2 Voorvoetamputaties 266 24.2.3 Straalamputaties 266 24.2.4 Middenvoetamputaties 266 24.2.5 Lisfranc 267 24.2.6 Chopart 268 24.2.7 Pirogoff 268 24.2.8 Syme 269 24.3 Conclusie 271 25 Interface tussen stomp en prothese 273 Een onnatuurlijke combinatie H.E.J. Meulenbelt & J.H.B. Geertzen & J.S. Rietman 25.1 Inleiding 273 25.2 De huid 273 25.3 Problematiek 275 25.4 Hygiëne 275 25.5 Huidinfecten 276 25.6 Huidsurplus 277 25.7 Huiddefecten 277 25.8 Pijnlijk litteken 278 25.9 Allergie 278 25.10 Stompoedeem 279 25.11 Stomppijn 279 25.12 Ossale of tendomyogene problemen 280 25.13 Contracturen 280 25.14 Conclusie 281 26 Fantoompijn 283 J.H.B. Geertzen & P.U. Dijkstra 26.1 Inleiding 283 26.2 Beschrijving van fantoompijn en fantoomsensatie 284 26.3 Epidemiologie en risicofactoren 285 26.3.1 Epidemiologie 285 26.3.2 Risicofactoren 286 26.4 Etiologie 286 26.4.1 Fantoompijn als psychiatrisch probleem 287 26.4.2 Neuromen 287 26.4.3 Neuronen van het ruggenmerg 287 26.4.4 Reorganisatie (‘remapping') 288 26.5 Behandelingen 290 26.5.1 Chirurgische behandeling 290 26.5.2 Farmacologische behandeling 291 26.5.3 Psychologische behandeling 292 26.5.4 Ondersteunende behandelingen 292 26.5.5 Zelfmanagement 293 26.6 Conclusie 293 27 Stompkokervorm, materialen en knieën voor bovenbeenprotheses 299 E.R. van Laar 27.1 Inleiding 299 27.2 De stompkoker 300 27.2.1 Vorm en functie 301 27.2.2 Gewichtdragende functie 301 27.2.3 De stabiliserende functie in het frontale vlak 302 27.2.4 De stabiliserende functie in het sagittale vlak (standfase) 304 27.2.5 De stabiliserende functie in het sagittale vlak (zwaaifase) 305 27.3 Stompkokervormen en -uitvoeringen 307 27.4 Stompkokermaterialen 312 27.5 Stompkokerconstructies 314 27.6 Protheseknieën 314 27.7 Conclusie 319 28 De prothesevoet 321 J.S. Rietman & H.R. Schiphorst Peuper 28.1 Inleiding 321 28.2 Indeling van prothesevoeten 322 28.3 Gearticuleerde enkel-voetsystemen 323 28.4 Niet-gearticuleerde systemen 324 28.5 De ‘energy storing'-voeten 327 28.6 De zogenaamde adaptieve voet 335 28.7 Het maken van een keuze 336 29 cad/cam in de orthopedie 339 F.C. Holtkamp 29.1 Inleiding 339 29.2 Waarom CAD⁄CAM? 339 29.3 Wat is CAD⁄CAM? 341 29.4 De opbouw van een CAD⁄CAM-systeem 343 29.5 Orthopedische systemen ten behoeve van onder- en bovenbeenprotheses 348 29.6 Informatica en werktuigbouwkundige achtergrond 351 29.7 Ontwerpen van protheses 353 29.8 Toekomst 356 29.9 Conclusie 357 30 De biomechanica van de bovenbeenprothese 359 P.G. van de Veen 30.1 Inleiding 359 30.2 Bovenbeenprothesekokers 359 30.3 Liners en andere aanvullende kokervoorzieningen 362 30.4 Kniescharnieren 364 30.5 Zwaaifaseregeling van prothesekniescharnieren 371 30.6 De onderlinge beïnvloeding van de onderdelen van een prothese 374 31 Dynamische uitlijning van de prothese 377 E.R. van Laar 31.1 Inleiding 377 31.2 De onderbeenprothese 378 31.3 De bovenbeenprothese 380 32 Biomechanica van de onderbeenprothese 391 E.R. van Laar 32.1 Inleiding 391 32.2 Biomechanische begrippen 391 32.3 Biomechanica van de uitlijning van de transtibiale (TT) prothese 393 32.3.1 Biomechanische effecten van de AP-voetpositie 395 32.3.2 Biomechanische effecten van de AP-kanteling van de koker 397 32.3.3 Biomechanische effecten van de ML-voetpositie 398 32.3.4 Biomechanische effecten van de ML-kanteling van de koker 401 32.3.5 Biomechanische effecten van de lengte van de prothese 402 32.3.6 Biomechanische effecten van de voetrotatie 403 32.4 De conventionele onderbeenprothese 405 32.5 Conclusie 411 33 De morfologie en functies van de spieren rond het heupgewricht na een eenzijdige transfemorale amputatie 413 S.M.H.J. Scholten-Jaegers 33.1 Inleiding 413 33.2 Materialen en methoden 414 33.3 Resultaten 415 34 Instrumentele ganganalyse en de prothesiologie 435 J.S. Rietman, M. Nederhand, K. Postema & J.H.B. Geertzen 34.1 Inleiding 435 34.2 Bewegingsanalyse in de prothesiologie 437 34.3 Algemene aspecten van gangbeeldanalyse bij prothesepatiënten 438 34.4 Gangbeeldanalyse en het gebruik van verschillende protheseonderdelen 439 34.5 Het gebruik van drukmetingen in de prothesekoker 442 34.6 De invloed van het gewicht van de prothese 443 34.7 Energetische aspecten 443 34.8 Wetenschappelijk onderzoek 444 34.9 Conclusie 446 35 Amputatie en prothesiologie bij kinderen 451 L.J.M. Rijnders & A.M. Boonstra 35.1 Inleiding 451 35.2 Enkele epidemiologische gegevens 451 35.3 ISO⁄ISPO-classificatie van congenitale deficiënties van de extremiteiten 453 35.4 Proximale focale femurdeficiënties (PFFD) 455 35.5 Longitudinale fibuladeficiënties 457 35.6 Longitudinale tibiadeficiënties 458 35.7 Chirurgische uitgangspunten bij amputatie op de kinderleeftijd 459 35.8 Complicaties bij amputatie bij immatuur skelet 460 35.9 Prothesiologie bij kinderen 462 35.10 Functionaliteit van kinderen 464 35.11 Management van het kind en zijn familie 464 35.12 Conclusie 465 36 Beenprothesegebruikers en arbeidsparticipatie 467 T. Schoppen en A.M. Boonstra 36.1 Inleiding 467 36.2 Opzet onderzoek 469 36.3 De arbeidsparticipatie van beenprothesegebruikers in het algemeen 470 36.4 Kenmerken van het werk van beenprothesegebruikers 471 36.5 Gezondheidstoestand van beenprothesegebruikers, in relatie tot de werksituatie 475 36.6 Conclusie 475 37 Indicatoren voor succesvolle arbeidsre-integratie en arbeidssatisfactie van beenprothesegebruikers 479 T. Schoppen en A.M. Boonstra 37.1 Inleiding 479 37.2 Opzet onderzoek 479 37.3 Indicatoren voor succesvolle arbeidsre-integratie van beenprothesegebruikers 480 37.4 Arbeidssatisfactie van beenprothesegebruikers 481 37.5 Conclusie 484 38 Protheses en adaptaties voor sportbeoefening 485 R. Dekker 38.1 Inleiding 485 38.2 Sportbeoefening na een amputatie: wel of geen (speciale) prothese 486 38.3 Materiaalkeuze bij sportprotheses: algemeen 486 38.4 Materiaalkeuze bij sportprotheses: sportspecifiek 487 38.5 Kosten 491 39 Prothesegebruik bij ouderen 495 G.M. Rommers 39.1 Inleiding 495 39.2 Prothesegebruik 495 39.3 Voorspellers van prothesegebruik en belastbaarheid 496 39.4 Prothesegebruik bij ouderen 497 39.5 Conclusie 498 40 Seksualiteit 501 J.H.B. Geertzen & J.S. Rietman 40.1 Inleiding 501 40.2 Literatuuronderzoek 503 40.3 Gevolgen van behandeling 504 40.4 Therapie 505 40.5 Conclusie 505 41 Nieuwe en toekomstige ontwikkelingen in de amputatie en prothesiologie 507 J.S. Rietman & J.H.B. Geertzen 41.1 Osseo-integratie 507 41.2 De wens tot intelligente zelfadapterende prothesesystemen 510 41.3 Motorisch (her)leren en Virtual Reality en Robotica 511 41.4 Neurale prothesen Register 513 Over de auteurs 521